łuszczak zmienny a hełmówka

Piotr, ja mam informacje z "wieloletniego doświadczenia i wielu różnych pieńków" o tym, że faktycznie łuszczak wyrasta kępkami. A z literatury mam informacje, że hełmówka obrzeżona tak nie rośnie (że jest owszem - gromadna, ale nie kępowa - czyli, że wyrasta stadem, ale trzony pojedynczych owocników są od siebie oddalone). Ale ja hełmówki obrzeżonej nie widziałam jeszcze na żywo (przynajmniej świadomie):-)

Tak się zastanawiałem jak można opisać (praktycznie, dla "zwykłych grzybiarzy") różnicę pomiędzy łuszczakiem zmiennym (Kuehneromyces mutabilis) i hełmówką obrzeżoną (Galerina marginata) i dochodzą do wniosku, że prosto a jednocześnie pewnie i jednoznacznie się nie da.

Każdy bardziej doświadczony grzybiarz wie z własnego doświadczenia, że te grzyby się różnią, dają się łatwo i pewnie odróżnić. Ale to dopiero na wysokim poziomie zapoznania się z grzybami, opatrzenia charakterystycznych cech budowy i ich zmienności, dostrzega się te różnice.

Ale jak pedagogicznie to przekazać niedoświadczonym?

Dochodzę do wniosku, że jedyne uczciwe (i bezpieczne) przedstawienie tej kwesti stawia wymóg zwracania uwagi na kompleks (zespół) cech. Bo każda z nich wzięta (w opisie) z osobna nie jest pewna - po pierwsze z racji zmienności cechy, po drugie (przede wszystkim) z możliwości różnorodnej interpretacji opisu cechy przez niedoświadczonego grzybiarza.

Poniżej staram się zestawić praktycznie użyteczne cechy różnicujące te dwa gatunki.

Sposób wzrostu. Kępkowy, wiązkowy czy luźny - te dwa gatunki istotnie nieco inaczej zazwyczaj wyrastają. Cecha ta brana z osobna jest jednak dalece niewystarczająca.

Owocniki nieco różnią się pokrojem - łuszczak ma zazwyczaj owocniki nieco większe i o nieco masywniejszej budowie. Z naciskiem na nieco :).

Podłoże. Podawana nieraz w atlasach różnica, że łuszczak wyrasta na drewnie liściastym a hełmówka na iglastym jest bezwartościowa. Na drewnie liściastym rośnie też hełmówka jesienna (Galerina autumnalis). Identyczna makroskopowo i czasem synonimizowana z hełmówką obrzeżoną (Galerina marginata).

Barwa wysypu zarodników jest niestety u tych dwóch gatunków identyczna (poniżej barwa wysypu Galerina autumnalis).

Zarodniki są istotnie różne - ale to wymaga obserwacji mikroskopowej. Cecha ta jest jednak niedostępna zwykłemu grzybiarzowi.

To co praktycznie dobrze różnicuje oba gatunki to powierzchnia trzonu. Odcinek poniżej pierścienia u łuszczaka jest łuseczkowaty, u hełmówki z białymi, kłaczkowatymi włókienkami.

Pierścień u hełmówki jest słabszy i co z tym się wiąże inaczej ułożony, wywija się, wcześniej odpada, ma inną fakturę.

Poniżej kilka fotografii pokazujących trzony:

Trzon i blaszki łuszczaka zmiennego:

Trzon i blaszki Galerina autumnalis:

Trzon i blaszki Galerina autumnalis:

Jak widać blaszki subtelnie ale różnią się u obu gatunków. Mają nieco inną formę, przebieg, ostrze, gęstość, sposób przyrośnięcia do trzonu.

Trochę mnie niepokoi podawane często w atlasach rozróżnienie pomiędzy kępkowym sposobem wzrostu łuszczaka a lużnym hełmówki.

Dla doświadczonego grzyboznawcy, to może

(trzy zdjęcia do góry - prawy górny róg) te trzy łuszczaki mają zrośnięte trzony

a (dwa zdjęcia do góry, lewy dolny róg) te pięć hełmówek rośnie obok siebie, tylko że blisko :).

Niedoświadczony grzybiarz zinterpretuje taki opis jak mu fantazja w danej chwili podpowie.

Pomijam już rzeczywistą zmienność tej cechy.

Dodam jeszcze z cech o podobnej (trzeciorzędnej) wartości, że z mojej praktyki łuszczak zwykle wyrasta licznie (po kilkadziesiąt owocników razem) a hełmówka mniej licznie (kilka kilkanaście).

Lepiej na tych cechach, jako jedynych lub decydujących, się nie opierać i zwrócić uwagę na inne, mniej zmienne i przez to pewniejsze.

W atlasie, gdzie podawana jest cecha o "niekępkowym" wyrastaniu hełmówki jest ilustracja, na której owocniki wyrastają faktycznie wyraźnie osobno:- (

Te hełmówki (Galerina autumnalis) chyba tego atlasu nie czytały (a jeśli to nieuważnie) :):

Wcześniejsze zdjęcia detali hełmówek pochodzą z tych okazów.

Kolejne "przykazanie grzybiarskie":

Brać pod uwagę spotykany jeszcze w niektórych rejonach analfabetyzm wśród grzybów i olewactwo (sorry...) przez grzyby popularnych atlasów i ich twórców".

Ach te dzisiejsze grzyby, co to się panie, porobiło;-)

Czy to cos rozjaśni? Łuszczak zmienny