Orchis mascula vs Orchis ovalis - storczyki sekcji Masculae w Polsce
Przyznam, ze całkowicie zapomniałem, że temat 'zawisł' - także korzystając z chwili odprężenia, postanowiłem założyć watek bazujący na dyskusji nad odkrytymi przez Kamila Sulkowskiego stanowiskami storczyków tej grupy w rejonie Mogielnicy w Beskidzie Wyspowym:
Na początek zestawienie gatunków Orchis mascula i Orchis ovalis według Pierre Delforge "Orchids of Europe, North Africa and the Middle East", wydanie z 2006r.
Jest to o tyle istotne, że najwyższy czas przypomnieć także w Polsce, że flora storczykowa to nie obszar zarezerwowany wyłącznie dla badaczy anglosaskich i że są także inni na tym padole, o których u nas cisza. Proszę zwrócić uwagę, że polskie wydanie "Storczyki Europy i krajów sąsiednich" podaje "nom. ille. Orchis ovalis", narzucając nam przy okazji niemieckie 'speciosa'. Ktoś jak zwykle nie pomyślał przed drukiem no i poszło...
Przy okazji - coraz częściej w źródłach angielskich trafiam na określenie "czeski storczyk męski" w formie 'Bohemian Early Purple Orchid', co akurat nie zaskakuje specjalnie ponieważ roślina została opisana przez autora legendarnej 'Flora Bohemica' F. W. Schmidt'a u schyłku XVIIIw.
(wypowiedź edytowana przez Krzynianek 22. stycznia. 2016)
Przepraszam, tak przy okazji wrzucę tu, bo nie wiem czy była prezentowana ta świeża pozycja w jakimś wątku na forum.
"Storczyki Polski – Etymologia"
Wojciech Giża
ISBN: 978-83-926704-3-8
Rok wydania: 2015
format: 15, 00 x 21, 50 cm; oprawa; twarda; liczba stron: 128
cena detaliczna: 59, 00 PLN (dodatkowo doliczana jest opłata pocztowa)
"W niniejszej publikacji podano etymologię 54 epitetów gatunkowych i 7 podgatunkowych uwzględnionych w Krytycznej liście roślin naczyniowych Polski (Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając i Maria Zając (red.); 1995, 2002) oraz Roślinach chronionych (Piękoś-Mirkowa, Mirek 2006).
Po raz pierwszy podano etymologię 15 nazw rodzajowych: buławnik, dwulistnik, gołek, gółka, kruszczyk, kukuczka, lipiennik, miodokwiat, ozorka, potrostek, storczyca, storzan, tajęża, wątlik i wyblin; oraz 4 nazw gatunkowych: kruszczyk ostrokwiatowy, miodokwiat krzyżowy, storczyk kukawka oraz storczyk trójzębny. Wyjaśniono także zależność poprawnego stosowania pary nazw: storczyk męski i storczyk samiczy oraz żłobik koralowaty.
Po raz pierwszy w Polsce pokazano portrety wybitnych ludzi, których uhonorowano nazwą gatunkową lub rodzajową. Książka jest bogato ilustrowana, zawiera 74 znakomite fotografie i 48 drzeworyty z XIX wieku.
Skróty nazwisk autorów nazw gatunkowych podano za Brummittem i Powellem (Mirek i in. 1995), a nazw rodzajowych oraz rok ich utworzenia za Procházką i Veliskiem (1983) lub The International Plant Names Index."
Dla odreagowania tematu Puszczy Białowieskiej - jesienią zeszłego roku miała ukazać się długo oczekiwana 'biblia' europejskich storczyków, ale jak widać opóznienia zdarzają się wszędzie i będziemy musieli jeszcze trochę poczekać. Dlatego zdecydowałem się na zaprezentowanie mapy z 2007r. z pozycji
H. Kretzschmar & W. Eccarius & H. Dietrich - Die Orchideengattungen Anacamptis, Orchis, Neotinea. Phylogenie, Taxonomie, Morphologie, Biologie, Verbreitung, Ökologie, Hybridisation
dostępna także w wersji angielskojęzycznej jako
The Orchid Genera Anacamptis, Orchis, Neotinea. Systematics, Taxonomy, Morphology, Biology, Distribution, Ecology, Hybridisation.
To co w naszym wypadku istotne to:
kolor brązowy - storczyk męski Orchis mascula
kolor zielony - storczyk męski nakrapiany Orchis mascula subsp. speciosa
Niestety ale jest ona obarczona wieloma błędami, także z terenów Polski, niemniej na nasze potrzeby forumowe to najlepsza i najbardziej aktualna mapa jaka istnieje. Myślę, ze warto się z nią oswoić zanim napisze cokolwiek na temat tzw. strefy pośredniej (przejściowej) pomiędzy wymienionymi taksonami.
(wypowiedź edytowana przez Krzynianek 14. marca. 2016)
Teraz słowo w podstawowej kwestii jak rozpoznać obydwa storczyki? Skoncentrujmy się na budowie samego kwiatu, z tym ze najpierw dla rozbicia wątpliwości:
Sepale - 3 zewnętrzne płatki kwiatu
Petale - 2 wewnętrzne płatki kwiatu
W obydwu przypadkach mamy do czynienia z dwoma sepalami, które w naszych rozważaniach stanowią odrębny element (oznaczyłem jako A), natomiast 2 petale tworzą hełm, do którego w sposób bardziej zwięzły lub na zasadzie jedynie 'okrywy' dochodzi tzw. sepal środkowy (oznaczyłem jako B).
I teraz sprawa absolutnie podstawowa:
- w przypadku storczyka męskiego Orchis mascula, obydwa SEPALE SĄ SKIEROWANE DO GÓRY PONAD HEŁMEM,
- w przypadku storczyka określanego jako Orchis ovalis lub Orchis mascula subsp. signifera lub Orchis mascula subsp. speciosa - SEPALE SĄ UŁOŻONE HORYZONTALNIE W TEJ SAMEJ PŁASZCZYZNIE CO PŁATKI HEŁMU.
Pozwoliłem sobie zestawić zdjęcie Orchis mascula (z lewej) który pośpieszył się i zakwitł w moim ogrodzie, z roślinami które odnalazł Kamil w Beskidzie Wyspowym (z prawej). Proszę wybaczyć, że skala nieco odmienna, ale kilka lat temu w wyniku awarii komputera straciłem masę zdjęć własnych i na chwile obecną nawet nie wiem, gdzie co mam.
dodatkowe słowo na temat samych sepali - otóż w przypadku Orchis mascula, istotne są również:
- silna asymetryczność (zaznaczyłem płaszczyznę symetrii płatków zewnętrznych w małym wycinku, wyraźnie widać ze 'połowy' kompletnie do siebie nie pasują
- bardzo częste zjawisko wzajemnego stykania się sepali zewnętrznymi powierzchniami na podobieństwo "anielskich skrzydeł" - oznaczyłem jako A; określenie to z lubością zapożyczyłem z angielskiej literatury, bowiem idealnie opisuje całość; niekiedy brak bezpośredniego kontaktu sepali, ale sama struktura ich "anielskiego charakteru" zostaje zachowana.
roślina z lewej - Francja
okaz z prawej - hiszpańska Baskonia
dorzucam do wątku, bo ostatnio trochę było fajnych zdjęć:
Dla odkurzenia tematu - w maju Sławomir Kłusewicz, odkrywca 3-go pewnego stanowiska "czystego" storczyka męskiego Orchis mascula z rejonu Ustki ( w Polsce w XXIw.) informował o wzroście liczby osobników kiwtnących do 37 sztuk. Miłośnicy facebook-a mogą obejrzeć kilka zdjęć z tego stanowiska, np:! pod wskazanym adresem "" NIE MA obrazka: HTTP:: Response=HASH (0x63ae869ca6f0)->status_line!
- aczkolwiek żadne niestety nie pokazuje wyraznie cech diagnostycznych. Od razu wyjaśniam, że dość liczne i coraz częściej odkrywane stanowiska Suwalszczyzny wykazują gamę cech pośrednich pomiędzy Orchis mascula a Orchis ovalis, charakterystycznych dla tzw. strefy przejściowej występowania tych dwóch storczyków. Temat jest naprawdę ciekawy, niemniej wstrzymuję się z wyjaśnieniami aby nie zagmatwać całości. Dodam jedynie, że to zjawisko bardziej powszechne w świecie europejskich storczyków niż mogłoby się wydawać.
Poniżej zdjęcie storczyka męskiego Orchis mascula całkowicie pozbawionego kropek na liściach, zrobione w maju w Gorach Kantabryjskich. Od dłuższego czasu każdemu, kto obserwował nasze karpackie populacje Orchis ovalis zwane u nas 'storczykiem męskim nakrapianym' zadaję banalnie proste pytanie. Mianowicie czy storczyk ten na podobienstwo Orchis mascula występuje w Polsce również w dwóch formach:
- z pigmentem na liściach - w tym wypadku u nasady w formie kreseczek
- całkowicie pozbawionych zabarwienia liści u nasady
Jak do tej pory nikt nigdy nie widział u nas tych drugich - a może jednak????
Pozdrawiam
Wydaje mi się ze miałem w ubiegłym roku takiego bez kropek u nasady. Poszukam potem w zdjęciach. Dziś jadę w Tatry to zwrócę na to uwage
RE: jadę w Tatry to zwrócę na to uwage
- to w takim razie będę zobowiazany za informacje o takim zabarwieniu: pigment typwy dla Orchis ovalis u nasady liści, a jego środkiem 'kropkowanie' jak u Orchis mascula.
Zdjęcie z zeszłego roku zrobiłem w Abruzji - gdzie w/g literatury niemieckiej, ten storczyk w ogóle nie występuje... Cóż, mogę jedynie powtorzyć to co pisałem w 1 poście: "najwyższy czas przypomnieć, że flora storczykowa to nie obszar zarezerwowany wyłącznie dla badaczy anglosaskich i że są także inni na tym padole, o których u nas cisza."
(wypowiedź edytowana przez krzynianek 15. czerwca. 2017)
Dorzucam aby nie pogubić watków, które pojawiły się w tym roku na forum:
- Rabka Zaryte
- rejon Przemyśla (?)
- tu ponownie można zaobserwować kropkowany pigment, biegnący wzdłuż środkowej 'rynienki' liścia. Takie zabarwienie występuje znacznie częściej niż mogło by się wydawać.
Na terenie TPN zaglądałem w nasady liści przynajmniej jednej rośliny z kilkudziesięciu napotkanych stanowisk. Wszystkie mniej lub bardziej nakrapiane.
Podziękowania - jakbys mogł podać liczebności stanowisk byłoby miło.
Kolejne zdjęcia z Tatr:
- okolice Hali Kondratowej
Stanowisk było tyle ile przypadkowo napotkalem przechodząc z dolnych partii w wysokie tatry. Rosły na chyba wszystkich mijanych polanach - kilkunastu. Najliczniej na kolatowce koło 100 szt. Po kilka kilkanaście sztuk rosło w przeswietleniach leśnych. I około 100 szt na murawie nawapienne skupniowy uplaz, tu już przekwitaly. W sumie około 30- 40 stanowisk.
Skoro temat-rzeka dotyczący tego storczyka jest nadal aktualny to coś dorzucę. Mieszkam w Beskidzie Wyspowym i kiedyś przemknęła mi informacja (dokładnie nie pamiętam źródła!), że w Beskidzie Wyspowym najliczniejsze stanowisko tego storczyka znajduje się w rejonie Lipnika koło Wiśniowej i złożone jest z ok. 100 osobników. Kręciłem się w tamtych terenach wielokrotnie, lecz niestety trudno natrafić na to miejsce, choć warunki w niektórych miejscach wydawały się odpowiednie. 2 osobniki, które udało mi się zlokalizoawać (przypadkowo!) to w okolicy cmentarza wojennego nad Wiśniową, akurat kwitły, niestety nie posiadam zdjęć. Może należałoby odszukać to liczne stanowisko i przyjrzeć się bliżej rosnącym tam roślinom. A może akurat któryś będzie miał liście bez plamek??!! :)
W tamtych stronach krecilem sie tylko raz na polnocnym obrzezeniu zbiornika w Dobczycach, pora letnia wiec o tych storczykach nie bylo mowy. Niemniej generalnie wylgadalo mi na zbyt kwasne podloze, choc pczywiscie to jedynie przypuszczenie i moge sie mylic.
Trzymamy się tematu forum. Nie drażnimy się. Ma być miło :) ⇒ szerzej o zasadach i coś jak regulamin