2003.06.09 18:18
Przeglądając stare czasopisma trafiłem na ciekawy artykuł - okazuje się że grzyby mogą wydawać dźwięki. Być może zainteresuje to "grzybomaniaków" więc wysłałem to na forum (artykuł był zamieszczony w Biuletynie uczestników programu 5 Plus sieci Plus GSM - jako przedruk z "Wiedzy i Życia"). Ciekawi mnie też czy i gdzie w Polsce rosną piestrzyce?
Wojciech W. Wiśniewski "Świszczące grzyby"
PETER HOLUBEK, wicedyrektor Słowackiego Muzeum Ochrony Przyrody i Jaskinioznawstwa w Liptowskim Mikulaszu, podążał z przyjacielem tropami niedźwiedzia na północnych skłonach Niżnych Tatr. W niewielkiej jaskini położonej nieopodal Doliny Demianowskiej znaleźli pozostałości niedźwiedziego legowiska. Kiedy czołgali się jednym z korytarzy, usłyszeli wyraźne, choć niezbyt głośne syczenie. Zaniepokojeni (gniazdo żmij, niedźwiedzie?) zaczęli ostrożnie rozglądać się dookoła, poszukując źródła dźwięków. Wkrótce okazało się, że syk wydawał... grzyb rosnący na jaskiniowej glinie. Czy kto słyszał o wydawaniu dźwięków przez grzyby? - badacze podejrzewali, że to zmysły mamią ich zmęczone ciała.
Pod wpływem bodźców mechanicznych: ruchu powietrza lub dotyku, a nawet oświetlenia latarką grzyb wydawał odgłosy podobne do syczenia pęcherzyków gazu ulatniających się z butelki wody mineralnej. "Zaczepiany" ponownie syczał dużo słabiej, ale po 15-minutowej przerwie dźwięk znów był tak intensywny, że można było go usłyszeć z odległości 1,5 m.
Grotołazi zdumieni niezwykłym zjawiskiem wzięli ze sobą jeden z owocników, aby pokazać go specjalistom. Służył on również jako corpus delicti ich niezwykłej przygody. Grzyb wydawał dźwięki jeszcze po 24-godzinnym przechowywaniu w lodówce. Vincent Kabat ze Słowackiej Akademii Nauk ustalił, że jaskiniowy wokalista to Helvella silvicola, czyli piestrzyca (uznawana czasami za grzyb z rodzaju Wyanella). Wyjaśniono też pochodzenie dźwięków. Zarodniki piestrzycy (podobnie jak wszystkich workowców) tworzą się w specjalnych komórkach zwanych workami. Kiedy dojrzeją, ciśnienie podnosi się w nich gwałtownie i wystarczy najsłabszy impuls, by taka komórka pękła. Jeden owocnik może mieć nawet kilkaset tysięcy worków. Gdy grzyb rośnie na powierzchni, zarodniki dojrzewają stopniowo i stopniowo pękają też worki. Natomiast w zacisznej jaskini, gdzie nie pada deszcz, nie wieje wiatr i panuje stała temperatura, ciśnienie w workach wzrasta, ale one nie pękają. Wówczas wystarczy nawet promień światła z latarki grotołaza, by worki te dosłownie eksplodowały z taką intensywnością, że można to usłyszeć.
"Strzelanie zarodnikami przez workowce nie należy do rzadkości w świecie grzybów" - twierdzi dr Marta Wrzosek z Instytutu Botaniki Uniwersytetu Warszawskiego.-Ciśnienie wzrasta w workach najczęściej pod wpływem temperatury. Przypuszczam, że syczenie pod wpływem światła latarki jest związane właśnie ze wzrostem temperatury. Grotołazi najprawdopodobniej oświetlali owocniki z bardzo małej odległości. Reakcję grzyba mogła spowodować nawet zmiana temperatury wywołana zbliżeniem się ciepłej ręki.
Bywa, że ja też słyszę poświst u małych workowców z rodzaju Ascobolus, które pokazuję studentom na ćwiczeniach. Rosną one w piwnicy, na krowim nawozie wyłożonym do krystalizatorów. Po przeniesieniu pojemników do sali i zdjęciu ochronnej folii słychać wyraźny szum, a nad grzybami unosi się chmura zarodników. Piestrzyce są setki razy większe niż Ascobolus".
Nic dziwnego, że w cichej jaskini dawało się słyszeć ich syczenie.
"Wyrzucanie zarodników - dodaje dr Wojciech Wakuliński z Katedry Fitopatologii SGGW - to świetny sposób rozprzestrzeniania się w przyrodzie. W zależności od gatunku, wielkości owocników i budowy worków mogą one katapultować swą cenną zawartość na odległość od 2cm do 2m. To wynik prawdziwie olimpijski, gdyż zarodniki mają mikroskopijne wymiary, nie przekraczające 50 mm. Natomiast wytwarzanie wysokiego ciśnienia nie tylko pomaga grzybom w skutecznym rozprzestrzenianiu się, ale także, a może przede wszystkim, przydaje się niektórym z nich w ataku. Ciało takich chorobotwórczych organizmów zawiera ciekawe struktury zwane przez mikologów przycistkami lub apresoriami. Nazwę tę zawdzięczają swej roli - dzięki nim grzyb przywiera do powierzchni kolonizowanego podłoża i wdziera się do wnętrza atakowanej rośliny. Ale zanim agresor dostanie się do środka roślinnej komórki, musi przełamać jej ochronną barierę - ścianę komórkową. Forsuje ją dzięki gigantycznemu ciśnieniu wytwarzanemu w przycistkach. W apresoriach Magnapothe grisea wynosi ono 8Mpa - średnio 40 razy więcej niż ciśnienie w oponie samochodu osobowego. Oznacza to, że grzybowe strzępki wywierają nacisk 80kg na każdy centymetr kwadratowy powierzchni atakowanej rośliny. Nauka nie zna innych organizmów, które potrafiłyby wytwarzać równie wysokie ciśnienia jak grzyby".
Przygoda grotołazów to dowód na wszechstronność grzybów. Świetnie czują się nawet w ciemności, w skrajnie ubogim siedlisku, jakim jest jaskinia. Słowaccy speleolodzy kilkakrotnie odwiedzali Jaskinię Śpiewającego Grzyba i w bocznym korytarzu znaleźli jeszcze 13 piestrzyc. Ich owocniki rosły wprost na skale, skalnym piargu, nawet na naciekach. Po nakręceniu filmu i wykonaniu zdjęć grotołazi postanowili nie wchodzić więcej do tej jaskini, by nie zakłócać spokoju jej mieszkańców.
Wojciech W. Wiśniewski "Świszczące grzyby"
PETER HOLUBEK, wicedyrektor Słowackiego Muzeum Ochrony Przyrody i Jaskinioznawstwa w Liptowskim Mikulaszu, podążał z przyjacielem tropami niedźwiedzia na północnych skłonach Niżnych Tatr. W niewielkiej jaskini położonej nieopodal Doliny Demianowskiej znaleźli pozostałości niedźwiedziego legowiska. Kiedy czołgali się jednym z korytarzy, usłyszeli wyraźne, choć niezbyt głośne syczenie. Zaniepokojeni (gniazdo żmij, niedźwiedzie?) zaczęli ostrożnie rozglądać się dookoła, poszukując źródła dźwięków. Wkrótce okazało się, że syk wydawał... grzyb rosnący na jaskiniowej glinie. Czy kto słyszał o wydawaniu dźwięków przez grzyby? - badacze podejrzewali, że to zmysły mamią ich zmęczone ciała.
Pod wpływem bodźców mechanicznych: ruchu powietrza lub dotyku, a nawet oświetlenia latarką grzyb wydawał odgłosy podobne do syczenia pęcherzyków gazu ulatniających się z butelki wody mineralnej. "Zaczepiany" ponownie syczał dużo słabiej, ale po 15-minutowej przerwie dźwięk znów był tak intensywny, że można było go usłyszeć z odległości 1,5 m.
Grotołazi zdumieni niezwykłym zjawiskiem wzięli ze sobą jeden z owocników, aby pokazać go specjalistom. Służył on również jako corpus delicti ich niezwykłej przygody. Grzyb wydawał dźwięki jeszcze po 24-godzinnym przechowywaniu w lodówce. Vincent Kabat ze Słowackiej Akademii Nauk ustalił, że jaskiniowy wokalista to Helvella silvicola, czyli piestrzyca (uznawana czasami za grzyb z rodzaju Wyanella). Wyjaśniono też pochodzenie dźwięków. Zarodniki piestrzycy (podobnie jak wszystkich workowców) tworzą się w specjalnych komórkach zwanych workami. Kiedy dojrzeją, ciśnienie podnosi się w nich gwałtownie i wystarczy najsłabszy impuls, by taka komórka pękła. Jeden owocnik może mieć nawet kilkaset tysięcy worków. Gdy grzyb rośnie na powierzchni, zarodniki dojrzewają stopniowo i stopniowo pękają też worki. Natomiast w zacisznej jaskini, gdzie nie pada deszcz, nie wieje wiatr i panuje stała temperatura, ciśnienie w workach wzrasta, ale one nie pękają. Wówczas wystarczy nawet promień światła z latarki grotołaza, by worki te dosłownie eksplodowały z taką intensywnością, że można to usłyszeć.
"Strzelanie zarodnikami przez workowce nie należy do rzadkości w świecie grzybów" - twierdzi dr Marta Wrzosek z Instytutu Botaniki Uniwersytetu Warszawskiego.-Ciśnienie wzrasta w workach najczęściej pod wpływem temperatury. Przypuszczam, że syczenie pod wpływem światła latarki jest związane właśnie ze wzrostem temperatury. Grotołazi najprawdopodobniej oświetlali owocniki z bardzo małej odległości. Reakcję grzyba mogła spowodować nawet zmiana temperatury wywołana zbliżeniem się ciepłej ręki.
Bywa, że ja też słyszę poświst u małych workowców z rodzaju Ascobolus, które pokazuję studentom na ćwiczeniach. Rosną one w piwnicy, na krowim nawozie wyłożonym do krystalizatorów. Po przeniesieniu pojemników do sali i zdjęciu ochronnej folii słychać wyraźny szum, a nad grzybami unosi się chmura zarodników. Piestrzyce są setki razy większe niż Ascobolus".
Nic dziwnego, że w cichej jaskini dawało się słyszeć ich syczenie.
"Wyrzucanie zarodników - dodaje dr Wojciech Wakuliński z Katedry Fitopatologii SGGW - to świetny sposób rozprzestrzeniania się w przyrodzie. W zależności od gatunku, wielkości owocników i budowy worków mogą one katapultować swą cenną zawartość na odległość od 2cm do 2m. To wynik prawdziwie olimpijski, gdyż zarodniki mają mikroskopijne wymiary, nie przekraczające 50 mm. Natomiast wytwarzanie wysokiego ciśnienia nie tylko pomaga grzybom w skutecznym rozprzestrzenianiu się, ale także, a może przede wszystkim, przydaje się niektórym z nich w ataku. Ciało takich chorobotwórczych organizmów zawiera ciekawe struktury zwane przez mikologów przycistkami lub apresoriami. Nazwę tę zawdzięczają swej roli - dzięki nim grzyb przywiera do powierzchni kolonizowanego podłoża i wdziera się do wnętrza atakowanej rośliny. Ale zanim agresor dostanie się do środka roślinnej komórki, musi przełamać jej ochronną barierę - ścianę komórkową. Forsuje ją dzięki gigantycznemu ciśnieniu wytwarzanemu w przycistkach. W apresoriach Magnapothe grisea wynosi ono 8Mpa - średnio 40 razy więcej niż ciśnienie w oponie samochodu osobowego. Oznacza to, że grzybowe strzępki wywierają nacisk 80kg na każdy centymetr kwadratowy powierzchni atakowanej rośliny. Nauka nie zna innych organizmów, które potrafiłyby wytwarzać równie wysokie ciśnienia jak grzyby".
Przygoda grotołazów to dowód na wszechstronność grzybów. Świetnie czują się nawet w ciemności, w skrajnie ubogim siedlisku, jakim jest jaskinia. Słowaccy speleolodzy kilkakrotnie odwiedzali Jaskinię Śpiewającego Grzyba i w bocznym korytarzu znaleźli jeszcze 13 piestrzyc. Ich owocniki rosły wprost na skale, skalnym piargu, nawet na naciekach. Po nakręceniu filmu i wykonaniu zdjęć grotołazi postanowili nie wchodzić więcej do tej jaskini, by nie zakłócać spokoju jej mieszkańców.